Lesje immuunsysteem
Iedereen heeft een immuunsysteem, maar wat doet het precies? Barbro Melgert bestudeert de immuuncellen in de longen en legt uit hoe het immuunsysteem werkt. ‘Ik wil weten hoe het reageert op wat we inademen.’
Ons immuunsysteem beschermt ons tegen kwade invloeden van buitenaf. ‘Het immuunsysteem is het belangrijkste onderdeel van ons lichaam, vind ik. Toch is het ongrijpbaar. Dat is omdat het niet één orgaan is’ zegt Barbro Melgert, hoogleraar respiratoire immunologie aan de Rijksuniversiteit Groningen. Het immuunsysteem bestaat uit cellen die overal in ons lichaam verspreid zijn. Het is daardoor bij alles betrokken. ‘Ik stel mijn studenten altijd de vraag: als jij mij één ziekte kunt noemen waarbij het immuunsysteem níet betrokken is, krijg je een reep chocola. Ik heb er nog nooit een hoeven te geven.’
Grote eters
Hoe werkt het immuunsysteem in de longen? De luchtwegen en de longen zijn bekleed met epitheelcellen. ‘Hierop zitten immuuncellen, de zogenaamde ‘macrofagen’’, legt Barbro Melgert uit. ‘Macro’ betekent groot en ‘faag’ betekent eten. ‘Deze grote eters eten alles op dat ze tegenkomen: dode cellen, virussen, dieseldeeltjes en microplastics. Daarbij beslissen ze welke van die deeltjes gevaarlijk zijn. In dat geval maken ze signaal-moleculen aan. Daardoor komen andere cellen van het immuunsysteem in actie. Zo werkt het immuunsysteem: voelen, signaalstoffen aanmaken en samenwerken om een gevaar te verwijderen.’
‘Het immuunsysteem is het belangrijkste onderdeel van ons lichaam’
Aangeboren immuunsysteem
We hebben eigenlijk twee immuunsystemen. Zoals de naam al zegt, is het aangeboren immuunsysteem er al vanaf de geboorte. Het zorgt voor de eerste afweer tegen ziekteverwekkers. Het adaptieve immuunsysteem regelt de afweer nadat er contact met een ziekteverwekker is geweest. Dit zijn de B- en de T-cellen. B-cellen beschermen ons tegen virussen. T-cellen kunnen geïnfecteerde cellen doden. Deze cellen moeten uit de lymfeklieren komen en hebben een wat langere reistijd. Het adaptieve immuunsysteem heeft dus wat langer de tijd nodig om op gang te komen. ‘Ik ben vooral geïnteresseerd in het aangeboren immuunsysteem’, vertelt Barbro Melgert. ‘Dit reageert snel op wat je inademt. Welke rol speelt het bij de ontwikkeling en het oplossen van ziekten als astma, COPD en longfibrose?’
Auto-immuunziekte
Soms is ons immuunsysteem van slag, zegt Barbro Melgert. ‘Bij een auto-immuunziekte is het immuunsysteem een beetje verveeld en valt het het eigen lichaam aan. De cellen van het immuunsysteem zien dan iets ongevaarlijks als lichaamsvreemd. Zij vallen gezonde goed werkende cellen aan. Dit veroorzaakt ontstekingen. Sommige mensen hebben daar door erfelijkheid een grotere kans op omdat ze eiwitten hebben die er net iets anders uitzien.’
Weefselherstel
Na haar promotie kreeg Barbro Melgert subsidie van Longfonds om onderzoek te doen naar de rol van geslachtshormonen bij de ontwikkeling van astma. Ook daarbij spelen macrofagen: de immuuncellen, een belangrijke rol. ‘We keken naar het verschil tussen mannetjes- en vrouwtjesmuizen na contact met allergenen. De mannetjes hadden veel minder ontsteking in hun longen dan de vrouwtjes. Bij mensen zien we ook dat vrouwen vaker astma ontwikkelen dan mannen. Ik wilde weten waardoor dit komt. Tijdens mijn zoektocht kwam ik uit bij de macrofagen. Deze kunnen ontstekingverhogend zijn, maar óók helpen bij het tegengaan van ontstekingen én zorgen voor weefselherstel.’
De ontdekking dat macrofagen verschillende taken hebben, bracht onderzoekers op een idee. Melgert: ‘Met medicijnen kun je deze immuuncellen aanzetten tot precies díe taak die nodig is. Bij een infectie heb je bijvoorbeeld een beetje meer ontsteking nodig. Maar bij longfibrose en COPD juist een beetje meer herstelvermogen. Het is goed dat we hier nu meer van afweten.’
Microplastics
De onderzoeksgroep van Barbro Melgert doet nu vooral onderzoek naar het effect van microplastics uit kledingstoffen. Ze toonden aan dat piepkleine plastic deeltjes uit polyester of nylon gevaarlijk kunnen zijn. Wanneer kleding van die stoffen gedragen, gewassen of gedroogd wordt, komen onzichtbare, kleine plastic deeltjes vrij in de lucht: microplastics. Ook hier spelen macrofagen een rol: ze ‘eten’ die plasticdeeltjes op. Maar omdat de deeltjes gemaakt zijn van niet-natuurlijke materialen, blijven ze in de longen zitten als je ze inademt. Daar veel van binnenkrijgen kan gevaarlijk zijn, want ze kunnen de groei en het herstel van de long remmen. Het (overigens niet door Longfonds gefinancierde) onderzoek hiernaar is nog in volle gang. Zodra de resultaten bekend zijn, zullen we dit melden.
Wie is Barbro Melgert?
‘Dankzij Longfonds kwam ik in 2006 op het pad van longonderzoek en daar ben ik gebleven’, zegt Barbro Melgert. ‘De junior subsidie die ik toen kreeg, heeft mij absoluut geholpen. Er moeten jonge onderzoekers blijven komen die creatief kunnen denken en risico durven te nemen in onderzoek. Daar kunnen fantastische dingen uitkomen!’ Eerder heeft Melgert, met steun van Longfonds, gezocht naar een nieuwe manier om een longaanval te voorkomen.
Tekst: Judith Langeland